Kim byla Irena Regina Wieniawska (Lady Dean Paul, Poldowski) - niesłusznie dziś zapomniana, utalentowana kompozytorka? Odkryj ją razem z nami!
1. Uważa się, że najmłodsza córka Henryka i Izabeli Wieniawskich – Irena Regina urodziła się 16 maja 1879 r. w Brukseli, zaledwie rok przed śmiercią słynnego ojca, skrzypka i kompozytora. Jednak encyklopedie muzyczne podają dwie daty jej przyjścia na świat – 16 maja 1879 właśnie lub rok 1880. Na jej świadectwie urodzenia widnieje bowiem rok 1879, ale już na podaniu o przyznanie brytyjskiego obywatelstwa jej matka Izabela (Brytyjka) podała rok 1880. To zamieszanie dodatkowo potęguje fakt, iż córka Ireny - Brenda napisała w swojej biografii, iż jej matka urodziła się zaledwie trzy miesiące przed śmiercią ojca, czyli w styczniu 1880 roku.
Irena Regina Wieniawska jako jedyna spośród czwórki rodzeństwa poświęciła się muzyce i jeszcze za swojego życia uzyskała międzynarodowe uznanie jako kompozytorka i pianistka. Jak się okaże małe zawirowanie wokół daty jej urodzenia jest jedynie jednym z wielu zagadkowych i kolorowych elementów biografii tej utalentowanej damy.
2. Pragnęła zachować anonimowość. Swoje dzieła sygnowała najczęściej męskim pseudonimem „Poldowski”. Stosowała także wiele innych form podpisu: Régine Wieniawski, Irène Wieniawska, Irene Regina Wieniawski, Lady Dean Paul, Lady Irene Dean Paul, Lady Irene Poldowski Paul, (Madame) Poldowski, Poldowsky lub Poldowska. Dlaczego? Być może po to, by uniknąć konfrontowania z postacią słynnego ojca. Tajemniczy pseudonim „Poldowski” powstał z połączenia „Pol” od „Paul” (jej mężem był Sir Aubrey Dean Paul, zamożny arystokrata i śpiewak barytonowy) z przyrostkiem „–dowski”, nawiązującym do jej panieńskiego nazwiska.
3. Na szczęście zachowało się kilka fotografii Ireny Wieniawskiej, na których bez trudu zauważymy jej uderzające podobieństwo do ojca Henryka. Przypominała go także charakterem, bardziej niż którakolwiek z jego córek. Tak Brenda Dean Paul opisywała matkę: “Delikatna, wysmukła i egzotycznie piękna, moja mama wyrosła na obiecującego profesjonalnego pianistę o wielkim blasku. Ze skórą białą jak magnolia i podłużnymi oczami w kształcie migdałów, z włosami ciemnymi i prostymi jak Japonka, wielu podziwiało jej niezwykłe i niemalże orientalne piękno, gdyż miała bardzo delikatną figurę, a jej talent i oryginalność w ubiorze wyprzedzały jej pokolenie […] Była artystką kompletną, hojną, pomysłową, dowcipną i inteligentną, z bardzo stabilną mocą rozumowania i postrzegania godną każdego mężczyzny. Od samego początku była swoistym paradoksem i moim ideałem kobiecości".
4. “Pamiętam ją siedzącą w buduarze o małych oknach wychodzących na wiśniowy sad, piszącą jakąś orkiestrową partyturę bez pomocy fortepianu (prawie wszystkie jej dzieła zostały ukończone w ten sposób - mawiała, że potrafi usłyszeć brzmienia wszystkich instrumentów). A Brian i ja dręczyliśmy ją wtedy głupimi dziecinnymi pytaniami. Nigdy jej to nie przeszkadzało, rzadko to zresztą zauważała. Z piórem w ręku, papierosem, zawsze z papierosem zwisającym z ust, bez śladu grymasu podnosiła wzrok i pytała "O co chodzi, kochanie?". Nigdy rozdrażniona, rzadko niecierpliwa" – tak matkę opisywała Brenda.
Pierwszy utwór Irena Wieniawska skomponowała w wieku 9 lat. Jako dwunastolatka rozpoczęła kształcenie w konserwatorium w Brukseli. Studiowała grę na fortepianie oraz kompozycję u Francois-Auguste Gevaerta. Naukę kontynuowała w Paryżu pod kierunkiem Vincenta d'Indy oraz Andre Gedalge oraz Londynie, gdzie jej wykładowcami byli kompozytor i dyrygent Percy Pitt oraz pianista Michael Hambourg. Mimo nauki w różnych ośrodkach można jednak stwierdzić, że w głównej mierze była samoukiem. Sama przyznała zresztą, że była „nieusatysfakcjonowana naukowymi wpływami”.
5. Pierwsze sukcesy kompozytorskie Irena Wieniawska zaczęła odnosić przed I wojną światową. Sir Henry Wood, dyrygent słynnych koncertów promenadowych (The Proms), który w 1912 roku zaprezentował w Queen’s Hall jej orkiestrową „Suite miniature” orzekł, że „jako kompozytor, ma ona nadzwyczajny talent”. Po czym... zamówił kolejny utwór. Irena Wieniawska zaproponowała mu „Nocturne”, który – jak wspominał Henry Wood – „zrobił ogromne wrażenie na muzykach, nie tylko ze względu na piękno muzyki, ale i dlatego, że był nowatorski pod każdym względem”.
6. Najbardziej cenione są pieśni Wieniawskiej do słów poetów francuskich, zwłaszcza popularnego w tym czasie Paula Verlaine’a. W sumie powstało ich ponad 30. Potrafiła znakomicie wczuć się w klimat jego poezji, gdyż wnikliwie znała francuski impresjonizm (mówiono o niej, że jest „duchową córką Debussy’ego”). Pieśni Wieniawskiej, doskonale łączą słowo z muzyką, mają oryginalny styl i zdaniem wielu pozostają jednym z najciekawszych przykładów liryki wokalnej początku XX wieku.
Wieniawska tworzyła także obszerne dzieła modernistyczne, takie jak symfonia „Tenenments”, opera "Blind" czy dramat symboliczny "Silence" wzorowany na sztuce Maeterlincka. Nie stroniła od awangardowych eksperymentów, czego dowodem są utwory o proweniencji futurystycznej: "Hall of Machinery Wembley" czy "Nocturne", dla których inspiracją była twórczość Erika Satie i Arthura Honeggera. Niestety żadna z tych kompozycji nie zachowała się. Znaczna część utworów została zniszczona podczas II wojny światowej. To smutne, że syn i córka nie zadbali o spuściznę po matce. Zmarli bezpotomnie, co przyczyniło się do rozproszenia pamiątek i naszej skromnej wiedzy o tej arcyciekawej personie.
7. Mało kto wie, że zawsze zaradna Irena Wieniawska pracowała w sklepach modowych jako asystentka sprzedaży, a nawet projektowała i produkowała ubrania dla swoich bogatych przyjaciół, w tym członków brytyjskich i hiszpańskich rodzin królewskich. Próbując zebrać bardzo potrzebną gotówkę, odbyła dłuższą podróż do Stanów Zjednoczonych, gdzie wykonywała swoje utwory (występowała jako kompozytorka, pianistka i śpiewaczka-interpretatorka własnych kompozycji) i zainicjowała serię koncertów gwiazdorskich w Nowym Jorku, opierając się na sławie swojego ojca i powiązaniach towarzyskich. Współpracowała m.in. z Karolem Szymanowskim, czy Arturem Rubinsteinem. Niektóre źródła podają, że pod koniec lat 20. razem z przyjaciółką Lady Carisbrooke założyła firmę zajmującą się myciem okien. Dwie arystokratki prowadzące taki biznes? Brzmi doprawdy zabawnie!
8. Irena Wieniawska pisała także opowiadania, które sprzedawała, by dorobić. Po 1921 roku ukazało się pięć esejów na tematy muzyczne. Czasopismo „Music and Letters” opublikowało dwa teksty sygnowane przez Irène Dean Paul. Pierwszy, zatytułowany “Musings”, omawia role racjonalizmu i idealizmu w kompozycji, drugi pt. “Verlaine” traktuje o zauroczeniu Wieniawskiej twórczością tego poety. Periodyk „The Chesterian” opublikował kolejne trzy eseje już pod pseudonimem Poldowski: „Człowiek i modernizm” - o modernistycznych trendach w kompozycji na przykładzie alegorycznego opowiadania o Adamie i Ewie, „Poèmes Aristophanèsques” - o relacji poeta-kompozytor oraz „The influence of Jazz”, w którym autorka atakuje popularny wówczas trend włączania technik jazzowych w ramy klasycznych dzieł. Zdaniem D. Mooneya eseje te „pomimo swej zwięzłości są niezwykle inteligentne i prowokują do myślenia, a przy braku pamiętników i listów Wieniawskiej, dostarczają kluczowych materiałów źródłowych dających wgląd w umysł tej enigmatycznej kobiety”.
9. Irena nie cieszyła się niestety dobrym zdrowiem i zmarła 28 stycznia 1932 roku na chorobę płuc, poprzedzoną nieudaną operacją. Nie było jej dane poznać ojca, słynnego wirtuoza skrzypiec. Za to jej relacje z matką były szczególnie bliskie. Wiemy, że mieszkały wspólnie pod kilkoma różnymi adresami. Obie zostały pochowane w jednym grobie na Cmentarzu Brookwood pod Londynem. Na nagrobku widnieją wyryte w kamieniu słowa:
In Sacred Memory of / Świętej Pamięci
Our Beloved Mother, Grandmother and most loyal friend / Naszej ukochanej Matki, Babki i najbardziej lojalnej przyjaciółki
ISABELLA / IZABELA
wife of the late HENRI WIENIAWSKI of Warsaw / żony zmarłego HENRYKA WIENIAWSKIEGO
The immortal Polish Violinist / nieśmiertelnego polskiego skrzypka
Who Died Friday the 8th of September 1928 / która zmarła w piątek 8 września 1928 r.
In her 91st Year / w 91 roku życia
Death wraps us in sleep, that we may / śmierć otula nas we śnie, abyśmy mogli
The better live our dreams / lepiej żyć naszymi marzeniami
IRENE / IRENA
Loved daughter of the above / kochana córka powyższych
W niedługim czasie po śmierci Ireny Lady Carisbrooke zorganizowała koncert w londyńskim Hotelu Dorchester, na którym wykonano wyłącznie dzieła zmarłej kompozytorki. Wystąpiły śpiewaczki Marguerite d'Alvarez i Tatiana Makushina, pianista Jacqueline Marcault, skrzypek Andre Mangeot oraz Międzynarodowy Kwartet z akompaniatorem Georgem Reeves.
10. Z czasem artyści coraz rzadziej sięgali po dzieła Poldowski. W ostatnich latach obserwujemy wzrost zainteresowania jej twórczością, co niezmiernie nas cieszy!
Koncert Ensemble 1904: "Poldowski Re-imagined",
pieśni autorstwa córki Henryka Wieniawskiego,
Bazar Poznański, 25.02.2018, 18.00
__________________________________________________________________________________________________
